Beyniniz Hakkında 10 Şaşırtıcı Gerçek

Konu: Beyniniz Hakkında 10 Şaşırtıcı Gerçek C.tesi Haz. 21, 2008 2:59 pm

İngiliz bilim insanları Sandra Aamodt ve Sam Wang, yeni çıkan "Welcome to Your Brain...

İngiliz bilim insanları Sandra Aamodt ve Sam Wang, yeni çıkan "Welcome
to Your Brain (Beyninize Hoşgeldiniz)" adlı kitapta beyin ve sinir
sistemine yönelik gözden kaçırdığınız, bilmediğiniz ayrıntıları
sıraladı. İşte bu ayrıntılardan bazıları...

Beynin farklı noktaları ayrı faaliyetler için kullanılıyor. (Grafik: New York Times)

1. Beyniniz, buzdolabınızın ampulünden daha az enerji tüketir

Beyin 12 watt gücünde enerji kullanır ki büyük boy iki muzdan elde
edilecek enerjiye eşittir. Vücut ağırlığının sadece %3’ünü
oluşturmasına karşın beyin bütün enerjisinin yüzde17’sini tüketir. Bu
enerjinin büyük kısmı ise beynin bakım ve destek faaliyetlerine gider.
Dikkatli ve yoğun düşünme esnasında harcadığınız enerji o kadar
küçüktür ki fark edilmez bile.

2. Sık yaşanan jet-lag hafızaya zarar verebilir

Jet-lag sadece sinir bozucu olmakla kalmaz, eğer sık aralıklarla
tekrarlanırsa beyin sağlığınıza zararlıdır. Sıklıkla kıtalararası uçuş
yapan insanlar beyin hasarı veya hafıza zayıflığı yaşayabilirler.
Muhtemelen bunun sebebi jet-lag sırasında çok fazla stres hormonu
salgılanması ve bu hormonların beyin lobuna ve hafızaya zarar
vermesidir.

Vardiya usulü çalışan insanlarda da benzer bir
risk söz konusu olabilir. Çalışma saatlerinde sıklıkla meydana gelen
değişiklikler, tıpkı sık yapılan uçak yolculukları gibi, strese neden
olmakta bu da vücut ve beyin üzerinde hasar yaratmaktadır.

3. Gürültülü bir odada niçin telefon konuşması yapmak zordur?

Gürültülü yerlerde Cep Telefonuyla konuşmak zordur. Cep Telefonunuz
içinde bulunduğunuz odanın sesleriyle hattın diğer ucundan gelen
sesleri karıştırmak suretiyle beyninizin işini zorlaştırmaktadır. Bu
durumda beyniniz telefondaki arkadaşınızın sesiyle odadaki diğer
sesleri ayırt etmekte zorlanmaktadır. Telefonunuzun mikrofonunu
elinizle kapattığınız anda aslında içinde bulunduğunuz odadaki seslerin
telefona girmesine engel olduğunuz için ses karışımına engel olmakta ve
beyninizin işini kolaylaştırmaktasınız.

4. Video oyunları, aynı anda birden fazla işi yapabilmenize yardımcı olabilir

Dikkatinizi aynı anda birden fazla şeye yöneltebilme yeteneği pratik
yaparak artırılabilmektedir. Bu konuda yapabileceğiniz pratik ise, pek
çok hedefe ateş etmek zorunda kaldığınız bir video oyunu olabilir. Bu
tür oyunlar dikkatinizi ekrandaki her alana yaymanızı gerektireceği
için olayları çabuk kavrama ve çabuk reaksiyon verme konusunda egzersiz
yerine geçebilir.

Tetris oynamak aynı etkiyi yapmaz çünkü
tetris oynarken birden fazla noktaya aynı anda dikkatini yöneltmek
yerine sadece bir tek parçaya odaklanmış oluyorsunuz. Ama bu şekilde
bir düşünce tarzıyla çocuklara iyi bir örnek olmadığınızı da
bilmelisiniz.

5. Beynin bir şaka merkezi vardır

Mizah
denen şeyi tanımlamak zordur ama onu gördüğümüzde hemen tanırız.
Mizahın tarifini yapmaya çalışan bir teoriye göre, mizah kendi içinde
bir sürpriz unsuru içermelidir –bir sonraki cümlede ne olacağını
bildiğimizi sandığımız halde esprinin kendisi bizi başka bir noktaya
götürmelidir- sonra da vardığımız bu yeni noktayı önceden tahmin
ettiğimiz noktayla karşılaştırarak yeni bir perspektif elde ederiz.
Mizahın beynimizde algılanma şekli aşağı yukarı böyledir.

Fıkra anlatmanın ya da espri yapmanın bulmaca çözmekten farkı ise,
günlük yaşamda her gün rastlamayacağımız türden ama kendi içinde
tutarlı bir hikâyenin bulunmasıdır. Beyinlerinin ön lobu (bilhassa sağ
lobu) hasar görmüş bazı hastalar, yapılan esprileri anlayamamaktadır.
Genelde bunun nedeni, fıkra ya da espriye konu olan imajları yeni bir
perspektifle değerlendirme aşamasında beynin normal fonksiyonlarını
yerine getirememesidir. Bu türden insanlar, anlatılan bir fıkradaki
hikâyeyi takip edebilir ama fıkranın sonunu nasıl bağlarsanız bağlayın
asla komik bulmazlar.

6. O şarkıyı bir türü hatırlayamıyorsanız sebebi var

Bazen bir şarkı veya şarkının bir bölümü aklınıza takılır kalır, bir
türlü hangi şarkı olduğunu hatırlayamazsınız. Çok sinir bozucudur
gerçekten. Ama beynin ‘sıralı hatırlama’ ilkesi, hafızamızın işleyişi
açısından özel ve kullanışlı bir göreve sahiptir. Her şeyi olay
akışının sırası içinde hatırlamamız gerekir.

Herhangi bir
kâğıda adınızı yazarken, sabahları çay demlerken veya akşam evinize
dönerken hangi sokaklardan ve kapılardan geçeceğinize karar verirken
bile beyniniz bu kurala göre çalışmaktadır.

Bu ‘sıralı
hatırlama’ fonksiyonu sayesinde günlük işlerimizi sürdürebiliyoruz. Bir
şarkının veya bir film repliğinin sadece bir parçasını düşündüğünüzde,
beyniniz –anılarınızın arasında- bu bilgi parçacığını eşleştireceği bir
olay dizini aramaktadır. Büyük ihtimalle beyniniz en sonunda bu
parçacığı bulacak ve siz aklınıza takılan o şarkıyı hatırlayacaksınız.
Ama eğer ‘aklınıza takılıp kalmış olması’ sizi rahatsız ediyorsa ve o
anlık takıntıdan kurtulmak istiyorsanız, beyninize uğraşması için başka
bir ‘sıra’ verin. Söz gelişi başka bir şarkıyı düşünün veya söylemeye
çalışın. Muhtemelen beyniniz ‘dağınık hafıza kalabalığı’ içinde sizin
yönlendirmenizle biraz daha kısa sürede sonuca ulaşacaktır. Umarız bu
yöntemi denerken başka bir can sıkıcı şarkıya takılıp kalmazsınız.

7. Güneş ışığı hapşırmanıza neden olur

Parlak güneş ışığına bakan pek çok kişi hapşırır. Niçin böyle bir
refleks vardır ve nasıl çalışır? Hapşırmanın temel fonksiyonu bellidir:
sizin nefes yollarınızı rahatsız eden madde veya parçacıkların dışarı
atılması. Hapşırmayı kontrol eden merkez beynin lateral medulla denilen
bölgesindedir. Bu bölgenin hasar görmesi halinde hapşırabilme
yeteneğimizi kaybederiz.

Hapşırma genellikle ‘rahatsız edici’
bir unsurun uyarısıyla tetiklenir. Bu uyarının beyinde ulaşacağı nokta
‘lateral medulla’dır. Bu bilgi beyne burnumuzdaki çeşitli sinirler
vasıtasıyla iletilir. Bu sinirlerden biri de trigeminal sinirdir ve çok
yoğun çalışan bir trafiğe aracılık etmektedir. Normalde parlak güneş
ışığının yalnızca göz bebeklerinin küçülmesini tetiklemesi gerekirken
burun kaşındırıcı impulsları ileten komşu bölgelerdeki nöronlar da aynı
şekilde etkilenebilmekte. Gözbebeklerinin küçültülmesi sinyali bu
nedenle bazen hapşırmaya neden oluyor.

8. Kendinizi gıdıklayamazsınız

Gıdıklanma konusunda duyarlı hastaları muayene ederken doktorlar
hastanın elini kendi elleri üzerine yerleştirerek gıdıklanma hissine
engel olurlar. Bu nasıl olmaktadır? Çünkü gıdıklanmaya ne kadar duyarlı
olursanız olun, kendinizi gıdıklayamazsınız.

Bunun nedeni
beynimizin etrafımızda olan bitenleri takip ederken pek çok hissimiz
arasında en önemli olanları hissetmeye programlanmış olmasıdır. Mesela
oturduğunuz sandalyeyi veya ayağımıza giydiğimiz çorabı –özellikle
onları düşünmediğimiz sürece- hissetmeyiz ama omzumuza dokunan bir el
hemen bizi irkiltecektir.

Beynin bu ‘hisleri ayırt etme’
fonksiyonunu sürdürebilmesi için bizim temasımızı başkalarının
temasından ayırt etmeye yarayan bir sinyal üretmesi gerekmektedir. Bu
fonksiyonu gerçekleştiren ise beyinciktir. Yaklaşık 110 gram
ağırlığındaki bu organ, kendi eylemlerimizin yaratacağı hisleri tayin
eden yerdir. Beklenen veya beklenmeyen reaksiyonları ayırt etme işi
beyinciğe aittir.

Beyincikten gelen sinyallere göre, beyin bu
hissin önemli olup olmadığına karar verir. Gıdıklanma hissi abartılmış
bir refleks olmakla birlikte, eğer size dokunan gene size ait bir
organsa, beyin bu gıdıklanmanıza değil, dokunduğunuz organdan (mesela
elinizden) gelen hislere öncelik verecektir.

9. Esnemek beyni uyandırır

Esneme aktivitesini uyku hali veya sıkılmış olmakla ilişkilendirmemize
rağmen esnemenin fonksiyonu uyandırmaktır. Esneme, daha fazla miktarda
havanın ciğerlerimize dolmasına neden olacak şekilde kas gruplarını
çalıştırır ve kanımızdaki oksijen oranını hızla yükselterek bizi
uyandırır. Memeli hayvanlar ve kuşlarda da esneme vardır. 12 haftalık
olmuş fetuslarda esneme olduğu gözlenmiştir.

Esnemenin, vücut
tarafından tam uyanıklığa erişmek amacıyla başlatılan bir hareket
olduğunu düşünün. Ve esnemek bulaşıcıdır. Odada bir kişi esnerse
diğerleri de esnemeye başlar. Bunun nedeni tam olarak bilinmemekle
birlikte, topluluk içinde birisi ‘uyanıklığa ihtiyaç duymuşsa’ herkesin
‘uyanık olması’ gerektiği şeklinde toplumsal bir içgüdüden
kaynaklanıyor olabilir. Köpeklerin esnemesi, stresli bir durumda
‘rahatlatıcı’ etki yaratmaktadır. Köpekler esneyerek etrafındakileri
‘sakinleştir’. Huzursuzluk eden köpeğinizin karşısında esneyerek onu
sakinleştirebilirsiniz.

10. İrtifa arttıkça beyin garip resimler görür

Pek çok dinin hikâyelerinde yüksek yerlerde görülen özel görüntüler
anlatılır. Mesela Hz.Musa Sina Dağı’nda ‘yanan bir çalı’ görmüştü. Hz.
Muhammed ise Hira Dağı’nda Cebrail’i gördü. Genelde anlatılan ruhsal
deneyimlerde yabancı bir varlığın hissedilmesi (sesinin duyulması) bir
şekil görme veya çeşitli ışık demetleri ve huzmeleri görüldüğü ve korku
duyulduğu ortak olarak belirtilmiştir.

Buna benzer olgulara
dağcılarda da rastlanır ki bunların pek çoğunun mistik kişiler
olmadığını biliyoruz. Bunun nedeni genelde yerden yükseldikçe havadaki
oksijen oranının düşmesi ve beyne daha az oksijen gitmesidir. 2 bin 400
metre yükseklik bu durumda bir sınır değer olarak kabul edilmektedir.
Bu yükseklikten daha yukarı tırmanan dağcılar görünmeyen bir takım
varlıkları hissettiklerini, kimisi ise yanlarındaki arkadaşlarının
vücudundan ışık yayıldığını ve bazen sebepsiz yere korkuya
kapıldıklarını bildirmişlerdir. Oksijen seviyesindeki düşmenin, beynin
görsel ve duygusal sinyalleri kontrol eden bölümlerinde yavaşlama veya
bozulmaya neden olduğu düşünülmektedir.

Misafir

bilgi ve paylaşımlar için tşk ler abi pirat

Paylaşım için teşekürler...

rica ederim görevimiz

yorumlarınız için ben teşekkür ederim